Ai dễ bị dị ứng thuốc kháng sinh? Cách nhận biết và xử lý

Dị ứng thuốc kháng sinh là phản ứng không hiếm gặp trong quá trình sử dụng thuốc điều trị bệnh. Việc nắm rõ dấu hiệu bất thường và xử trí kịp thời giúp kiểm soát tình trạng này cũng như hạn chế những biến chứng nghiêm trọng, thậm chí đe dọa tính mạng. Cùng Phòng khám Chuyên khoa Da liễu Maia&Maia tìm hiểu chi tiết về tình trạng này qua bài viết sau.

I. Tổng quan về tình trạng dị ứng thuốc kháng sinh

Kháng sinh là nhóm thuốc quan trọng trong điều trị nhiễm khuẩn. Tuy nhiên, dị ứng với thuốc kháng sinh là vấn đề y tế thường gặp và tiềm ẩn hậu quả nguy hiểm. Sau đây là thông tin cơ bản về tình trạng này.

1. Dị ứng kháng sinh là như thế nào?

Đây là phản ứng miễn dịch không mong muốn của cơ thể khi tiếp xúc với thuốc kháng sinh gây ra các triệu chứng từ nhẹ đến nghiêm trọng, thậm chí đe dọa tính mạng. Các phản ứng này được phân loại thành:

• Phản ứng dị ứng nhanh (cấp tính): Các triệu chứng xảy ra trong vòng vài phút đến 1 giờ sau khi dùng thuốc với biểu hiện dữ dội như phát ban, khó thở, sốc phản vệ.
• Phản ứng dị ứng chậm: Xuất hiện sau vài giờ đến vài ngày, thậm chí lâu hơn nhưng triệu chứng thường nhẹ với các biểu hiện như nổi mề đay, ngứa da, sốt nhẹ.

Trên thực tế, không ít người nhầm lẫn giữa dị ứng và tác dụng phụ của thuốc. Tác dụng phụ là những hệ quả dược lý đã biết, được ghi trong hướng dẫn sử dụng thuốc và thường liên quan đến liều lượng của thuốc. Trái lại, dị ứng là phản ứng miễn dịch đặc hiệu, không liên quan đến liều lượng và chỉ xảy ra ở đối tượng bị mẫn cảm trước đó với thuốc.

2. Nguyên nhân gây dị ứng thuốc kháng sinh

• Dị ứng Amoxicillin và các dẫn xuất penicillin khác như ampicillin, benzylpenicillin có tỷ lệ cao nhất
• Cephalosporin có nguy cơ gây phản ứng chéo với những người có cơ địa nhạy cảm với penicillin
• Sulfonamide gồm cotrimoxazol, sulfadiazine gây phản ứng phát ban, liên quan đến các phản ứng da nghiêm trọng như hội chứng Stevens-Johnson
• Macrolid như erythromycin, clarithromycin, azithromycin khiến cơ thể bị phát ban, nổi mề đay
• Tetracycline gây mẩn đỏ, ban da nhạy cảm với ánh sáng 
• Fluoroquinolone, Quinolon, Ciprofloxacin, Levofloxacin khiến cơ thể nổi mẩn, ngứa, thậm chí là sốc phản vệ

3. Đối tượng có nguy cơ cao bị dị ứng kháng sinh

Không phải ai sử dụng thuốc kháng sinh cũng bị dị ứng, tuy nhiên những nhóm người có nguy cơ bị dị ứng kháng sinh cao hơn gồm:

• Người có tiền sử dị ứng thuốc trước đó hoặc dị ứng thực phẩm, phấn hoa, thời tiết,…
• Bệnh nhân mắc các bệnh tự miễn như lupus ban đỏ hệ thống hoặc viêm khớp dạng thấp
• Người sử dụng kháng sinh trong thời gian dài hoặc với liều lượng cao
• Người có chức năng gan, thận suy giảm, làm chậm quá trình đào thải thuốc khỏi cơ thể
• Trẻ em và người cao tuổi có hệ miễn dịch nhạy cảm hoặc suy yếu, dễ phản ứng với thuốc lạ
• Những người mắc bệnh lý liên quan đến phản ứng dị ứng thuốc gồm nhiễm HIV, nhiễm virus Epstein-Barr

II. Dấu hiệu nhận biết dị ứng thuốc kháng sinh

Việc nhận biết các dấu hiệu và triệu chứng dị ứng thuốc kháng sinh kịp thời giúp mọi người nhanh chóng thực hiện các biện pháp xử lý phù hợp, hạn chế biến chứng không mong muốn:

1. Triệu chứng nhẹ

Dị ứng thuốc kháng sinh ở mức độ nhẹ thường xuất hiện trong vài giờ đầu sau khi uống thuốc nhưng cần theo dõi theo dõi sát sao để ngăn ngừa diễn biến nghiêm trọng. Dưới đây là những biểu hiện điển hình:

• Bề mặt da nổi mẩn đỏ, phát ban và nổi sẩn ngứa thành mảng hoặc mề đay nhiều vị trí 
• Cảm giác ngứa ngáy, khó chịu ở vùng mắt, tai 
• Môi, mí mắt sưng tấy và đỏ ửng
• Cơ thể mệt mỏi, nhức đầu và uể oải 
• Chảy nước mắt, sổ mũi 

2. Triệu chứng nặng

Sốc phản vệ là phản ứng dị ứng nguy hiểm đe dọa đến tính mạng gây rối loạn chức năng lan rộng toàn hệ thống cơ thể. Các dấu hiệu của sốc phản vệ bao gồm:

• Phù mạch gây tắc nghẽn, co thắt đường thở và cổ họng làm khó thở
• Buồn nôn hoặc quặn bụng, tiêu chảy
• Bồn chồn, hoảng hốt, mạch đập nhanh và tụt huyết áp 
• Mất ý thức, lú lẫn và ngất xỉu 

III. Dị ứng kháng sinh có nguy hiểm không?

Dị ứng thuốc kháng sinh tiềm ẩn các mức độ nguy hiểm khác nhau tùy theo mức độ phản ứng trên da từ nhẹ đến nghiêm trọng. Do đó, việc đánh giá đúng tình trạng dị ứng quyết định đến hiệu quả xử lý và ngăn ngừa rủi ro nguy hiểm. 

Việc chẩn đoán sai tình trạng dị ứng thuốc kháng sinh để lại nhiều hậu quả lâu dài như rối loạn tim mạch, suy hô hấp, gan, thận, làm tổn thương trầm trọng hoặc rối loạn miễn dịch thứ phát khiến cơ thể nhạy cảm hơn với nhiều loại thuốc trong tương lai. 

IV. Dị ứng thuốc kháng sinh bao lâu thì hết?

Thông thường, phản ứng dị ứng ở mức độ nhẹ sẽ hết sau 1 – 3 ngày khi ngưng thuốc và thực hiện các biện pháp chăm sóc tại nhà. Tuy nhiên, trường hợp nặng có thể kéo dài vài tuần và có nguy cơ để lại biến chứng xấu, cần theo dõi sát sao tại cơ sở y tế. Thời gian hồi phục sau dị ứng thuốc kháng sinh không cố định, phụ thuộc vào:

• Mức độ dị ứng nhẹ, trung bình hoặc nặng
• Loại thuốc kháng sinh gây phản ứng do nhiều loại thuốc tồn tại lâu trong cơ thể, khó đào thải 
• Tình trạng sức khỏe tổng thể, mắc bệnh nền hoặc hệ miễn dịch yếu thì khả năng hồi phục sẽ chậm hơn  
• Thời gian chăm sóc hoặc can thiệp điều trị kịp thời và tránh tiếp xúc với dị nguyên khác

V. Cách chẩn đoán dị ứng thuốc kháng sinh

Việc chẩn đoán chính xác tình trạng dị ứng này là bước quan trọng để bác sĩ lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp và tránh tái sử dụng loại thuốc gây dị ứng. Quá trình chẩn đoán thường kết hợp thăm khám lâm sàng với các phương pháp xét nghiệm: 

• Thăm khám và khai thác bệnh sử: Bác sĩ sẽ bắt đầu bằng việc hỏi chi tiết về các thông tin liên quan đến thời điểm xuất hiện triệu chứng sau khi dùng thuốc kháng sinh, biểu hiện cụ thể, tiền sử dị ứng của bản thân và gia đình, loại thuốc kháng sinh đã dùng, thời gian sử dụng.
• Test dị ứng kháng sinh: Các phương pháp phổ biến được chỉ định thực hiện bao gồm xét nghiệm máu đo nồng độ kháng thể IgE đặc hiệu, test áp để kiểm tra phản ứng dị ứng muộn và thử thách thuốc dưới sự giám sát nghiêm ngặt từ bác sĩ chuyên khoa.

VI. Cách xử lý khi bị dị ứng thuốc kháng sinh

Thực hiện các biện pháp xử lý kịp thời khi có dấu hiệu dị ứng giúp kiểm soát tình trạng và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm. Dưới đây là hướng dẫn cụ thể cách xử lý tại nhà và phương pháp y tế điều trị dị ứng kháng sinh cần thiết:

1. Biện pháp sơ cứu ban đầu

Nếu có dấu hiệu dị ứng kháng sinh, điều đầu tiên cần làm là ngừng ngay việc sử dụng thuốc và đánh giá mức độ phản ứng để có hướng xử lý phù hợp. Cụ thể:

• Phản ứng nhẹ: Nếu chỉ xuất hiện các triệu chứng như nổi mề đay, mẩn ngứa hay phát ban nhẹ, mọi người hãy sử dụng thuốc kháng histamine không kê đơn, đồng thời bổ sung nước và theo dõi sát sao phản ứng của cơ thể.
• Phản ứng nặng: Trong trường hợp xuất hiện các phản ứng nghiêm trọng hơn như khó thở, sưng phù mặt hoặc cổ họng, chóng mặt, buồn nôn, nôn mửa, mất ý thức, người xung quanh cần lập tức gọi cấp cứu hoặc đưa người bệnh đến cơ sở y tế gần nhất để được can thiệp y tế khẩn cấp.

2. Phương pháp điều trị y tế

Sau khi sơ cứu, bệnh nhân cần được thăm khám, điều trị chuyên sâu bởi bác sĩ để kiểm soát phản ứng dị ứng và ngăn ngừa biến chứng. Khi này, bác sĩ sẽ chỉ định:

• Thuốc kháng histamin giúp giảm ngứa, mẩn đỏ, nổi mề đay
• Thuốc chứa Corticosteroid dùng cho phản ứng viêm nghiêm trọng hoặc không đáp ứng với histamin
• Bút tiêm Epinephrine (Adrenaline) khi có sốc phản vệ giúp mở đường thở và nâng huyết áp
• Giải mẫn cảm là phương pháp đặc biệt được áp dụng khi bệnh nhân bắt buộc phải dùng lại thuốc kháng sinh đã từng dị ứng, biện pháp này được thực hiện dưới sự theo dõi chặt chẽ của bác sĩ chuyên khoa

VII. Lưu ý phòng ngừa dị ứng thuốc kháng sinh

Để bảo vệ sức khỏe, việc hiểu rõ các biện pháp phòng tránh dị ứng thuốc kháng sinh rất quan trọng, đặc biệt với những người có tiền sử hoặc thuộc nhóm nguy cơ cao. Theo đó, mọi người cần lưu ý những điều sau:

• Không tự ý dùng kháng sinh khi chưa có chỉ định của bác sĩ, tránh dùng thuốc theo đơn cũ hoặc kinh nghiệm của người khác
• Thông báo tiền sử dị ứng với thuốc, đặc biệt là kháng sinh hoặc bất kỳ dị nguyên nào cho bác sĩ
• Ghi chú vào hồ sơ y tế và mang theo thẻ cảnh báo dị ứng nếu từng có phản ứng nghiêm trọng hoặc sốc phản vệ
• Theo dõi sát sao các dấu hiệu bất thường trong 24 giờ đầu sau khi dùng kháng sinh; nếu có phát ban, mệt mỏi, khó thở,… cần ngừng sử dụng thuốc và hỏi ý kiến bác sĩ
• Chỉ sử dụng lại kháng sinh từng gây dị ứng khi có chỉ định và thực hiện giải mẫn cảm tại bệnh viện
• Thận trọng khi dùng kháng sinh cho trẻ em, người già, người có bệnh lý miễn dịch và cần được khám sàng lọc kỹ lưỡng
• Thực hiện các thử nghiệm dị ứng trước khi dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ
• Mang theo bút tiêm epinephrine và thiết bị tiêm tự động trong trường hợp có tiền sử phản ứng nghiêm trọng

Dị ứng thuốc kháng sinh không phải là vấn đề hiếm gặp và có thể tiềm ẩn nhiều nguy cơ nghiêm trọng, thậm chí đe dọa đến tính mạng nên cần nhận biết dấu hiệu sớm, xử lý đúng cách. Nếu đang gặp phải tình trạng này, mọi người hãy liên hệ ngay với Phòng khám Chuyên khoa Da liễu Maia&Maia qua hotline 032.845.1188 để nhận tư vấn điều trị cùng đội ngũ bác sĩ da liễu đầu ngành.

Δ

TƯ VẤN 24/7 HOTLINE: 032.845.1188

Mọi thông tin của khách hàng đều được bảo mật