Nhận biết triệu chứng dị ứng thuốc và 5 nhóm thuốc cần chú ý

Dị ứng thuốc không chỉ gây ra những phản ứng khó chịu mà còn tiềm ẩn nguy hiểm cho làn da và sức khỏe tổng thể nếu không được nhận biết, xử lý kịp thời. Cùng Phòng khám Chuyên khoa Da liễu Maia&Maia tìm hiểu chi tiết phản ứng quá mức này của cơ thể qua nội dung bài viết dưới đây.

I. Tổng quan về tình trạng dị ứng thuốc

Dị ứng thuốc là phản ứng bất lợi mang tính nghiêm trọng có thể xảy ra bất kể khi nào trong quá trình sử dụng thuốc gây ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và hiệu quả điều trị bệnh. Tuy nhiên, để hiểu rõ tình trạng này và tránh nhầm lẫn với tác dụng phụ, ngộ độc do thuốc thì mọi người nên nắm vững những thông tin cơ bản sau: 

1. Dị ứng thuốc là như thế nào?

Đây là tình trạng hệ miễn dịch phản ứng quá mức với các thành phần của thuốc, nhầm lẫn chúng với tác nhân gây hại. Thay vì điều trị bệnh, cơ thể lại tạo ra phản ứng chống lại dẫn đến các biểu hiện bất thường như mẩn ngứa, phát ban, phù nề, thậm chí sốc phản vệ gây nguy hiểm đến tính mạng.

Cơ chế gây dị ứng thuốc chính là quá trình hệ miễn dịch tạo ra kháng thể IgE hoặc kích hoạt tế bào tấn công thuốc, giải phóng các chất trung gian như histamin. Trong nhiều trường hợp, phản ứng dị ứng không xảy ra trong những lần dùng thuốc đầu tiên nhưng lại xuất hiện sau đó do cơ thể đã mẫn cảm hóa từ lần tiếp xúc trước.

2. Phân biệt dị ứng thuốc, tác dụng phụ của thuốc và ngộ độc thuốc

Trên thực tế, tình trạng dị ứng thuốc, tác dụng phụ hay ngộ độc thuốc đều sinh ra các phản ứng khác thường và xảy ra sau khi dùng thuốc, cụ thể như sau: 

II. Triệu chứng dị ứng thuốc thường gặp

Dị ứng thuốc biểu hiện đa dạng tùy thời điểm, mức độ phản ứng với các triệu chứng nên được chia thành phản ứng cấp tính và khởi phát muộn, trong đó:

1. Phản ứng nhanh

Các triệu chứng thường xảy ra trong vòng vài phút đến vài giờ sau khi dùng thuốc. Đây là dạng phản ứng dễ nhận biết và có khả năng gây nguy hiểm cao nhất nếu không được xử lý kịp thời với các biểu hiện điển hình bao gồm:

• Nổi mề đay, phát ban đỏ, ngứa ngáy kèm theo cảm giác nóng rát hoặc sưng tấy nhẹ
• Phù mạch, sưng tấy ở môi, mí mắt, lưỡi, tay, chân hoặc bộ phận sinh dục gây tắc nghẽn đường thở
• Khó thở, thở khò khè, tức ngực do co thắt phế quản, phù thanh quản
• Choáng váng, chóng mặt, tụt huyết áp thường xảy ra trong phản ứng sốc phản vệ nặng, cần cấp cứu khẩn cấp
• Buồn nôn, nôn, đau bụng, tiêu chảy làm gia tăng mức độ nguy hiểm, đặc biệt kèm theo suy tuần hoàn
• Sốc phản vệ là phản ứng dị ứng nghiêm trọng nhất xảy ra sau vài phút dùng thuốc với biểu hiện tụt huyết áp, mất y thức và ngất xỉu, có nguy cơ cao dẫn đến tử vong 

2. Phản ứng chậm 

Thường khởi phát sau vài giờ đến vài ngày, thậm chí vài tuần kể từ khi bắt đầu dùng thuốc. Loại phản ứng này ít nguy hiểm tức thời hơn nhưng tiềm ẩn nguy cơ gây tổn thương nghiêm trọng tới da và nội tạng nếu kéo dài hoặc không được phát hiện kịp thời. Theo đó, các triệu chứng phổ biến mà mọi người cần ghi nhớ gồm: 

• Phát ban dạng sởi và rát đỏ toàn thân kèm theo ngứa ngáy, sốt nhẹ thường gặp sau 3 – 10 ngày dùng thuốc 
• Viêm da tiếp xúc dị ứng với bề mặt da mẩn đỏ, khô ráp, bong tróc xuất hiện ở vùng mặt, tay, chân và dễ bị lan toàn thân 
• Cơ thể bị sốt cao, nổi hạch và đau nhức cơ xương khớp là phản ứng hệ miễn dịch quá mẫn ảnh hưởng toàn bộ cơ thể 
• Viêm gan, men gan tăng cao, viêm thận khiến nước tiểu sẫm màu, sưng phù chân tay cần xét nghiệm để xác định tổn thương cơ quan nội tạng 
• Gây ra hội chứng Stevens-Johnson (SJS) và hoại tử da do nhiễm độc (TEN) khiến da bị nổi mụn nước, viêm loét có tỉ lệ tử vong cao 

Đặc biệt, mọi người cần nhận biết và phân biệt rõ các phản ứng dị ứng muộn bởi dễ bị nhầm lẫn với các bệnh lý ngoài da hoặc tình trạng viêm nhiễm da liễu khác. Do đó, nếu mọi người đang dùng thuốc và xuất hiện triệu chứng bất thường thì cần thăm khám sớm với bác sĩ để được chẩn đoán, xác định chính xác nguyên nhân.

III. Nguyên nhân dẫn tới dị ứng thuốc

1. Các nhóm thuốc gây dị ứng phổ biến

Một số nhóm thuốc có khả năng gây dị ứng cao hơn do cấu trúc phân tử dễ kích hoạt phản ứng miễn dịch dù được sử dụng phổ biến trong quá trình điều trị bệnh lý, cụ thể:

• Nhóm thuốc kháng sinh có tỷ lệ gây dị ứng cao nhất gồm penicillin và các dẫn xuất amoxicillin, ampicillin, cephalosporin, sulfamid, quinolon 
• Thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) được sử dụng để giảm đau, kháng viêm và hạ sốt, phổ biến như Aspirin, Diclofenac, Naproxen, Ibuprofen
• Các loại thuốc gây tê, gây mê thường sử dụng trong thủ thuật, phẫu thuật như Lidocain, Procaine, Propofol, Thiopental gây phản ứng dị ứng nhanh, nghiêm trọng do tác động trực tiếp vào mô và máu 
• Thuốc điều trị ung thư và thuốc ức chế miễn dịch như Monoclonal antibodies, Rituximab, Infliximab dễ gây ra phản ứng quá mẫn nghiêm trọng 
• Nhóm thuốc khác như thuốc điều trị lao (rifampicin, isoniazid); thuốc chống nấm (fluconazole, ketoconazole) hoặc các loại vaccine và huyết thanh 

2. Những yếu tố nguy cơ

Trên thực tế, tình trạng dị ứng thuốc có nguy cơ cao khi chịu tác động từ các yếu tố làm tăng khả năng phát sinh dị ứng thuốc gồm: 

• Những người từng có tiền sử dị ứng với dị nguyên, nhất là dị ứng thuốc có nguy cơ cao phản ứng quá mức với thuốc cùng nhóm hoặc các thuốc khác có cấu trúc tương tự
• Người mắc các bệnh dị ứng như hen suyễn, viêm mũi, viêm da cơ địa có hệ miễn dịch nhạy cảm và dễ phản ứng với các loại thuốc 
• Thế hệ trước trong gia đình có tiền sử dị ứng với thuốc thì khả năng cao con cái đời sau cũng gặp phải tình trạng tương tự
• Các loại thuốc tiêm tĩnh mạch có nguy cơ dị ứng cao hơn so với thuốc uống do với hấp thu nhanh và tác động trực tiếp lên hệ miễn dịch hoặc thuốc bôi ngoài da, nhỏ mắt gây dị ứng tại chỗ
• Sử dụng nhiều loại thuốc cùng lúc làm tăng nguy cơ tương tác thuốc và kích hoạt phản ứng miễn dịch bất thường, đặc biệt trong điều trị bệnh mãn tính hoặc ung thư
• Những người có hệ miễn dịch yếu, gan thận suy giảm chức năng hoặc mắc bệnh lý nền có nguy cơ bị phản ứng dị ứng mạnh hơn, người cao tuổi, trẻ em với khả năng chuyển hóa chưa hoàn thiện hoặc đã suy giảm 

IV. Bị dị ứng thuốc bao lâu thì hết?

Thông thường, triệu chứng dị ứng thuốc kéo dài từ vài giờ đến vài tuần. Những phản ứng ngứa ngáy, khó chịu sẽ nhanh chóng thuyên giảm ngay khi ngưng sử dụng thuốc, còn tình trạng mẩn ngứa sẽ kéo dài khoảng 10 ngày. Đối với tình trạng dị ứng thuốc nặng thì triệu chứng sẽ kéo dài khoảng vài tuần, thậm chí còn trở thành mãn tính. 

Tình trạng dị ứng không hoàn toàn giống nhau ở mỗi trường hợp và phản ứng ở mỗi người là khác nhau nên thời gian hồi phục cũng không cố định. Theo đó, bao lâu hết dị ứng thuốc còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố liên quan đến cơ địa người bệnh, loại thuốc sử dụng và mức độ nghiêm trọng của phản ứng. 

V. Khi nào cần đi khám bác sĩ?

Mọi người cần thăm khám với bác sĩ ngay khi nhận thấy các dấu hiệu cảnh báo nguy hiểm để kịp thời đến cơ sở y tế, tránh biến chứng nghiêm trọng:

• Phản ứng ngứa da diện rộng, phát ban khắp người và nổi mụn nước, bong tróc da 
• Biểu hiện toàn thân nghiêm trọng như tức ngực, tụt huyết áp, thở gấp, mạch đập nhanh 
• Triệu chứng dị ứng kéo dài, không có dấu hiệu thuyên giảm sau khi ngừng thuốc
• Các nhóm đối tượng có đề kháng yếu cần đặc biệt thận trọng như trẻ em, người có bệnh lý nền, có tiền sử dị ứng hoặc người già 

THÔNG TIN THÊM: Dị ứng thuốc Đông y có nguy hiểm không?

VI. Cách chẩn đoán dị ứng thuốc

Dị ứng thuốc có biểu hiện lâm sàng rất đa dạng, dễ nhầm lẫn với các bệnh lý và tình trạng sức khỏe khác nên cần được chẩn đoán chính xác để đưa ra phương án điều trị, phòng ngừa phù hợp:

• Khai thác tiền sử bệnh: Bác sĩ sẽ hỏi chi tiết về loại thuốc đã dùng, thời điểm xuất hiện triệu chứng, tiền sử dị ứng, bệnh nền và khả năng di truyền từ gia đình.
• Xét nghiệm da: Bao gồm test lẩy da nhỏ giọt thuốc hoặc tiêm lượng nhỏ thuốc vào lớp biểu bì/trung bì, từ đó xác định sự hiện diện của kháng thể IgE đặc hiệu với loại thuốc nghi ngờ.
• Xét nghiệm máu: Với trường hợp không thể xét nghiệm da, bác sĩ sẽ chỉ định xét nghiệm IgE đặc hiệu với thuốc và kiểm tra công thức máu cùng với xét nghiệm chức năng gan, thận nếu nghi ngờ tổn thương do phản ứng muộn.

VII. Cách xử lý khi bị dị ứng thuốc

Việc xử lý kịp thời, đúng cách khi bị dị ứng thuốc vô cùng quan trọng và cần được thực hiện theo hướng dẫn dưới đây: 

1. Xử lý ban đầu 

Ngay khi nghi ngờ bị dị ứng thuốc, mọi người hãy bình tĩnh áp dụng các biện pháp sau:

• Ngưng ngay việc sử dụng thuốc và không dùng thêm thuốc mới 
• Theo dõi các triệu chứng và đến cơ sở y tế ngay nếu có chuyển biến nghiêm trọng 
• Thực hiện các biện pháp sơ cứu trước đó như giữ cơ thể nằm thẳng, đầu thấp, nới lỏng quần áo, không tự ý uống thuốc chống dị ứng và tiêm Epinephrine để kiểm soát sốc phản vệ  

2. Điều trị y tế

Bác sĩ sẽ dựa trên tình trạng dị ứng thực tế và chỉ định phương pháp điều trị phù hợp: 

• Với phản ứng nhẹ: Bác sĩ kê đơn thuốc kháng histamin đường uống hoặc tiêm, thuốc bôi ngoài da chứa corticosteroid để cải thiện tình trạng viêm da, ngứa ngáy khó chịu.
• Với phản ứng nặng: Mọi người sẽ được chỉ định tiêm corticosteroid vào tĩnh mạch để giảm viêm tức thì và thực hiện các liệu pháp y khoa khác như truyền dịch, thuốc vận mạch nếu bị tụt huyết áp, khó thở. Ngoài ra cần nhập viện điều trị nội trú nếu bị hoại tử, tổn thương gan thận.

VIII. Biện pháp phòng ngừa dị ứng thuốc

Tuy không thể loại bỏ hoàn toàn nguy cơ dị ứng nhưng nếu chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa, mọi người hoàn toàn có thể hạn chế tối đa tình trạng này và đảm bảo an toàn khi sử dụng thuốc:

• Khi đi khám bệnh hoặc điều trị bất kỳ tình trạng nào, nên chủ động thông báo cho bác sĩ biết về tiền sử dị ứng và phản ứng nghiêm trọng nếu đã gặp phải 
• Ghi nhớ và lưu trữ thông tin thuốc đã gây dị ứng cùng triệu chứng đã gặp sau khi sử dụng 
• Đeo thẻ cảnh báo dị ứng nếu có tiền sử dị ứng nghiêm trọng và lưu thông tin liên hệ của người thân 
• Tuyệt đối không tự ý dùng thuốc, đặc biệt là kháng sinh, thuốc giảm đau, thuốc tiêm mà không có chỉ định từ bác sĩ và không dùng lại thuốc cũ còn dư từ đơn thuốc trước đó
• Thận trọng khi sử dụng thuốc mới lần đầu, nhất là thuốc tiêm tĩnh mạch, kháng sinh, thuốc điều trị lao, động kinh, ung thư… cần theo dõi phản ứng trong 1 – 2 giờ đầu khi sử dụng 
• Đọc kỹ hướng dẫn sử dụng trước khi dùng, kiểm tra kỹ thành phần, liều lượng, tác dụng phụ, chống chỉ định của thuốc
• Báo trước cho bác sĩ khi cần điều trị bằng thuốc mới nếu có cơ địa và mắc bệnh dị ứng 
• Mang theo thuốc chống dị ứng hoặc bút tiêm epinephrine để xử lý kịp thời tình trạng sốc phản vệ

Hy vọng những thông tin trên đây về tình trạng dị ứng thuốc đã giúp mọi người nắm rõ cách xử lý và phòng tránh để bảo vệ sức khỏe cho bản thân cũng như những người xung quanh. Nếu đang gặp phải tình trạng này, mọi người hãy liên hệ ngay với Phòng khám Chuyên khoa Da liễu Maia&Maia qua hotline 032.845.1188 để nhận tư vấn chi tiết.

Δ

TƯ VẤN 24/7 HOTLINE: 032.845.1188

Mọi thông tin của khách hàng đều được bảo mật