Dị ứng hoá chất là gì? Các loại hóa chất dễ gây dị ứng cần chú ý

Dị ứng hoá chất là tình trạng phổ biến nhưng lại thường bị xem nhẹ dù nó gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khoẻ, nhất là với những người thường xuyên tiếp xúc với hóa chất trong sinh hoạt thường ngày hoặc làm việc trong môi trường này. Cùng Phòng khám Chuyên khoa Da liễu Maia&Maia tìm hiểu chi tiết về tình trạng này qua bài viết sau.

I. Dị ứng hóa chất là như thế nào?

Dị ứng hóa chất là phản ứng quá mức của hệ miễn dịch khi cơ thể tiếp xúc với một hoặc nhiều loại hóa chất dù chỉ với lượng rất nhỏ thông qua da hoặc đường hô hấp. Khi này, hệ miễn dịch nhận diện hóa chất là mối đe dọa và giải phóng các chất gây dị ứng. Dị ứng hóa chất có thể xảy ra ở bất kỳ ai nhưng phổ biến hơn ở những nhóm đối tượng sau:

• Người có cơ địa dị ứng như hen suyễn, viêm da cơ địa, viêm mũi dị ứng…
• Trẻ em và người cao tuổi có hàng rào bảo vệ yếu kém
• Phụ nữ mang thai, người có da nhạy cảm hoặc đang dùng thuốc nội tiết tố
• Những người sử dụng hoá chất mà không có đồ bảo hộ
• Người làm việc trong môi trường tiếp xúc hóa chất thường xuyên như nhân viên y tế, công nhân nhà máy hóa chất, sản xuất mỹ phẩm, người làm nông nghiệp, thợ làm tóc, làm móng,…

II. Các loại hóa chất gây dị ứng phổ biến

Tình trạng dị ứng hoá chất bắt nguồn từ nhiều sản phẩm khác nhau trong cuộc sống hàng ngày và đều tiềm ẩn nguy cơ gây kích ứng. Dưới đây là những nhóm hóa chất dễ gây dị ứng phổ biến:

1. Hóa chất trong mỹ phẩm và sản phẩm chăm sóc cá nhân

Đây là những loại hoá chất tiếp xúc trực tiếp với da hằng ngày, do đó tỷ lệ gây dị ứng cao nếu sản phẩm chứa thành phần dễ gây kích ứng hoặc không phù hợp với cơ địa: 

• Paraben (chất bảo quản) có mặt trong kem dưỡng, lotion, sữa rửa mặt…
• Fragrance (hương liệu tổng hợp) xuất hiện trong nước hoa, sữa tắm, dầu gội, xịt khử mùi…
• Formaldehyde và các dẫn xuất như quaternium-15 có trong kem nền, mascara, dầu gội…
• Sodium Lauryl Sulfate (SLS) là chất tạo bọt trong sữa rửa mặt, dầu gội, kem đánh răng…
• Propylene Glycol làm mềm và giữ ẩm có trong serum, toner, kem dưỡng…
• PPD (paraphenylenediamine) là thành phần chính trong thuốc nhuộm tóc

2. Hóa chất tẩy rửa gia dụng

Những sản phẩm vệ sinh trong gia đình thường chứa hoạt chất tẩy rửa mạnh dễ gây dị ứng qua da, đường hô hấp hoặc mắt nếu không sử dụng đồ bảo hộ. Các hóa chất dễ gây dị ứng trong sản phẩm gia dụng gồm:

• Chlorine (Clo) có trong nước tẩy Javel, dung dịch làm sạch toilet…
• Ammonia (Amoniac) xuất hiện trong chất lau kính, chất tẩy bếp…
• Phenol và cresol là các thành phần trong nước khử trùng, tẩy uế…
• Sodium Hypochlorite được sử dụng để tẩy trắng quần áo, diệt khuẩn…
• Enzyme tổng hợp (protease, lipase) có trong nước giặt, bột giặt sinh học dễ gây kích ứng da
• Chất tạo mùi tổng hợp và phẩm màu có nguy cơ làm kích ứng đường hô hấp, dị ứng tiếp xúc da

3. Hóa chất trong thực phẩm và thuốc

Ngoài các sản phẩm sử dụng bên ngoài, thực phẩm và thuốc cũng chứa các chất dễ gây dị ứng như:

• Chất bảo quản thực phẩm: Thường có trong đồ hộp, thịt chế biến sẵn, rượu vang, trái cây sấy khô…
• Lactose: Đường tự nhiên có trong sữa và các sản phẩm từ sữa dẫn tới dị ứng lactose
• Phẩm màu thực phẩm: Có trong kẹo, nước ngọt, thực phẩm chế biến…
• Chất phụ gia tăng hương vị: Thường được sử dụng trong các món ăn chế biến sẵn, mì gói…
• Gluten: Protein có trong lúa mì, lúa mạch… gây dị ứng hoặc không dung nạp ở một số người
• Kháng sinh và một số tá dược trong thuốc: Có thể gây ra phản ứng dị ứng với thuốc

4. Hóa chất trong môi trường làm việc

Người lao động tiếp xúc với hóa chất mạnh trong nhiều ngành nghề đặc thù có nguy cơ dị ứng cao. Dị ứng hóa chất do bệnh nghề nghiệp không chỉ gây tổn thương da mà còn làm giảm năng suất, tăng tỷ lệ nghỉ việc và mắc các bệnh lỳ lâu dài. Những hóa chất thường gặp trong một số ngành điển hình như:

• Công nghiệp: Asbestos, Benzene, Toluene, Formaldehyde, keo dán công nghiệp Epoxy, Cyanoacrylate…
• Nông nghiệp: Thuốc trừ sâu Glyphosate, Parathion, phân bón hóa học Ammonium nitrate…
• Y tế: Ethylene oxide, thuốc gây mê Halothane, Formalin, găng tay latex, thuốc sát khuẩn Iodine, Chlorhexidine…
• Xây dựng: Xi măng chứa Silica, Cromat, bụi gỗ, dung môi sơn như Xylene, Toluene, nhựa đường…
• Dệt may: Các loại thuốc nhuộm, chất hoàn tất vải Formaldehyde, chất tẩy trắng và các hóa chất xử lý sợi
• In ấn: Mực in chứa nhựa acrylic, chất tạo màu hữu cơ, hóa chất rửa bản in và chất làm sạch máy

III. Nhận biết triệu chứng dị ứng với hoá chất

Biểu hiện dị ứng bắt đầu từ phản ứng nhẹ tại chỗ cho tới phản ứng toàn thân nặng bao gồm

• Triệu chứng dị ứng trên da: Nổi mẩn đỏ tại vùng da tiếp xúc, ngứa rát, nứt nẻ kèm theo sưng nhẹ, phát ban, mề đay và xuất hiện các nốt mụn nước nhỏ có thể vỡ gây chảy dịch khiến da phồng rộp, loét nhẹ nếu phản ứng nặng.
• Triệu chứng hô hấp: Hắt hơi liên tục, nghẹt mũi, chảy nước mũi, ho có đờm, thở khò khè, cảm giác nặng ngực.
• Triệu chứng ở mắt: Cay mắt, đỏ mắt, ngứa mắt, nhìn mờ, viêm kết mạc dị ứng do hóa chất.
• Triệu chứng toàn thân: Sốt nhẹ, ớn lạnh, chóng mặt, mệt mỏi, đau bụng, tiêu chảy, sốc phản vệ.

IV. Chẩn đoán dị ứng hoá chất như thế nào?

Khi nghi ngờ bị dị ứng với hóa chất, mọi người cần đến cơ sở y tế gần nhất để được bác sĩ thăm khám và chẩn đoán tình trạng bệnh, tránh tự ý điều trị tại nhà. Lúc này bác sĩ sẽ thực hiện:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ tìm mối liên hệ giữa triệu chứng và hóa chất nghi ngờ dựa trên thời điểm xuất hiện, sản phẩm đã sử dụng gần đây, tính chất công việc, tiền sử dị ứng cá nhân hoặc gia đình.
• Các xét nghiệm chuyên biệt: Để xác định chính xác hóa chất gây dị ứng và loại trừ các bệnh lý khác, bác sĩ sẽ chỉ định các xét nghiệm dị ứng như test áp bì, test lẩy da, đo nồng độ IgE đặc hiệu trong máu, sinh thiết da,…

V. Cách xử lý khi bị dị ứng hoá chất

Dị ứng hóa chất nếu không được xử lý đúng cách sẽ khiến tình trạng da trở nên nghiêm trọng hơn, lan rộng hoặc gây biến chứng toàn thân. Tùy vào mức độ nặng nhẹ, mọi người có thể thực hiện các bước xử lý cơ bản sau:

1. Ngừng tiếp xúc với hóa chất

Đây là nguyên tắc bắt buộc đầu tiên để ngăn cơ thể tiếp tục phản ứng với dị nguyên. Theo đó, mọi người hãy thực hiện các việc làm sau:

• Dừng ngay việc sử dụng sản phẩm nghi ngờ gây dị ứng (mỹ phẩm, kem bôi, thuốc uống…).
• Cởi bỏ quần áo, đồ bảo hộ, găng tay… có thể dính hóa chất.
• Di chuyển ra khỏi khu vực có hóa chất (phòng sơn, nơi chứa chất tẩy rửa, xưởng sản xuất…)
• Tránh gãi hoặc chà xát lên vùng da bị tổn thương để không làm nặng thêm phản ứng.

2. Biện pháp hỗ trợ tại chỗ

Sau khi loại bỏ tác nhân gây dị ứng, mọi người cần thực hiện các bước làm dịu, phục hồi vùng da bị dị ứng nhằm giảm kích ứng và nguy cơ nhiễm trùng:

• Rửa sạch da bằng nước sạch hoặc nước muối sinh lý để loại bỏ hóa chất dư thừa giúp giảm ngứa, nóng rát
• Chườm lạnh một cách nhẹ nhàng xung quanh vùng da bị đỏ rát hoặc sưng nề
• Dùng kem làm dịu da chứa chiết xuất lô hội, yến mạch, panthenol, zinc oxide để giảm viêm và làm dịu nhanh, tránh kem có hương liệu hoặc chất tạo màu
• Tránh dùng xà phòng, sữa tắm, mỹ phẩm trong vài ngày vì các sản phẩm này sẽ làm tình trạng nặng hơn
• Giữ ẩm da bằng kem dưỡng dịu nhẹ không gây kích ứng, đặc biệt khi da bị bong tróc, khô nứt

3. Dùng thuốc điều trị triệu chứng

Nếu các triệu chứng không thuyên giảm sau vài giờ hoặc có dấu hiệu lan rộng, việc sử dụng thuốc là điều cần thiết để kiểm soát phản ứng miễn dịch. Lựa chọn loại thuốc phù hợp sẽ phụ thuộc vào mức độ dị ứng và vùng da bị ảnh hưởng:

• Thuốc bôi ngoài da: Thuốc corticoid liều nhẹ, kháng histamin, kem dưỡng phục hồi da giúp giảm viêm, ngứa, đỏ, đồng thời tái tạo và làm dịu da. Các loại thuốc này dùng cho tình trạng bị viêm da tiếp xúc từ nhẹ đến vừa, khu trú ở vùng da nhỏ và cần tham khảo ý kiến bác sĩ về tần suất sử dụng.
• Thuốc uống: Dùng thuốc kháng histamin đường uống (Loratadin, Cetirizine, Fexofenadine) hoặc thuốc uống chứa corticoid giúp giãn phế quản, hỗ trợ kiểm soát viêm nhiễm lan rộng và giảm nhanh các triệu chứng ngứa rát dữ dội. Các loại thuốc thường dùng cho tổn thương lan rộng hoặc nổi mề đay toàn thân. Mọi người cần tuân thủ chỉ định của bác sĩ, không tự ý kéo dài thời gian sử dụng vì có nguy cơ bị viêm loét dạ dày hoặc rối loạn nội tiết.

VI. Da bị dị ứng do hóa chất nên thăm khám ở đâu?

Trải qua 16 năm hình thành và phát triển không ngừng nghỉ, Phòng khám Chuyên khoa Da liễu Maia&Maia tự hào là địa chỉ thăm khám và điều trị tình trạng dị ứng uy tín hàng đầu hiện nay được đông đảo khách hàng tín nhiệm, lựa chọn bởi:

• Là cơ sở điều trị da liễu uy tín được cấp phép bởi Sở Y Tế
• Sở hữu đội ngũ bác sĩ da liễu có trình độ chuyên môn cao và tay nghề giỏi 
• Hệ thống cơ sở vật chất, trang thiết bị máy móc hiện đại phục vụ quá trình thực hiện dịch vụ
• Thăm khám, xét nghiệm, tư vấn và điều trị dị ứng hiệu quả, an toàn theo phác đồ cá nhân hóa
• Đội ngũ nhân viên tư vấn tận tâm, nhiệt tình giải đáp mọi thắc mắc của khách hàng trong suốt liệu trình

VII. Hướng dẫn phòng tránh dị ứng hoá chất

Chủ động xây dựng lối sống và thói quen an toàn là giải pháp bền vững để bảo vệ bản thân, đặc biệt với người có cơ địa nhạy cảm hoặc thường xuyên tiếp xúc hóa chất. Dưới đây là những lưu ý quan trọng mà mọi người nên biết:

1. Trong cuộc sống hàng ngày

Tiếp xúc với hóa chất trong mỹ phẩm, sản phẩm vệ sinh, thực phẩm, thuốc là điều thường nhật. Bởi vậy để hạn chế tối đa nguy cơ dị ứng, mọi người cần chú ý:

• Đọc kỹ thành phần sản phẩm trước khi dùng, đặc biệt là mỹ phẩm, sữa rửa mặt, dầu gội, kem bôi da
• Ưu tiên sản phẩm dịu nhẹ, không hương liệu, không cồn, không paraben, nhất là với da nhạy cảm
• Thử nghiệm sản phẩm mới trên vùng da nhỏ như cổ tay trong 24 – 48 giờ trước khi dùng toàn diện
• Không lạm dụng mỹ phẩm hoặc dùng quá nhiều sản phẩm cùng lúc, hạn chế đổi sản phẩm liên tục
• Giữ vệ sinh da sạch sẽ, tắm rửa sau khi tiếp xúc bụi bẩn, ô nhiễm hoặc trang điểm
• Mang găng tay khi dùng chất tẩy rửa, xà phòng, dung dịch vệ sinh nhà cửa, nước rửa chén,…
• Chọn thực phẩm rõ nguồn gốc, tránh đồ đóng hộp, chế biến sẵn có chất bảo quản, tạo màu tổng hợp
• Không tự ý dùng thuốc không rõ thành phần, nên hỏi ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng thuốc mới
• Không tự ý bôi thuốc dân gian, nước lá lên vùng da bị dị ứng vì có thể làm tình trạng nặng hơn

2. Trong công việc

Đối với người làm việc trong môi trường tiếp xúc hóa chất thường xuyên, việc phòng ngừa dị ứng cần thực hiện nghiêm túc hơn thông qua các biện pháp bảo hộ và quy trình an toàn:

• Luôn mang đầy đủ trang bị bảo hộ cá nhân
• Không dùng tay không tiếp xúc trực tiếp với hóa chất, dù chỉ là lượng nhỏ
• Tuân thủ quy trình an toàn hóa chất của cơ quan bao gồm cách pha trộn, bảo quản, sử dụng và xử lý sự cố
• Ghi nhãn và bảo quản đúng quy định các chai lọ, dung dịch chứa hóa chất, tránh để bay hơi, rò rỉ
• Tắm rửa, thay đồ sau khi làm việc, tránh mang hóa chất về nhà qua quần áo hoặc tóc
• Khám sức khỏe định kỳ, đặc biệt với người làm việc lâu năm trong ngành nghề có nguy cơ cao bị dị ứng
• Tham gia tập huấn định kỳ về an toàn lao động và xử lý hóa chất, biết cách sơ cứu nếu bị dị ứng cấp tính

Bài viết trên đã mang đến cho mọi người những thông tin hữu ích về tình trạng dị ứng hoá chất. Nếu đang gặp phải tình trạng tương tự, mọi người hãy liên hệ ngay với Phòng khám Chuyên khoa Da liễu Maia&Maia qua hotline 032.845.1188 để nhận tư vấn điều trị dị ứng an toàn cùng đội ngũ bác sĩ da liễu đầu ngành.